هـخـدا بـه نقل از محققان مختلف می نویسد: دوست، یعنی محب، یک دل، یـک رنـگ، خـیرخواه، یار، رفیق، مانوس، آشن، هم دل، مقابل دشـمـن، آن که نیک اندیشد و نیک خواهد، مقابل دشمن که بداندیشد و بـد خـواهـد. ظـاهرا در اصل (دوس) بوده که به معنای چسبیده و پـیـوستن به چیزی است و به مرور ایام از معنای اصلی مهجور گشته و به معنای ماخوذ شهرت گرفته است.

دوستی، یعنی یاری، رفاقت، محبت و عشق، نزدیکی، هم دلی و هم دمی بین دو نفر بدون وجود رابطه خویشاوندی سببی یا نسبی.

دوسـتی (حالت و صفت، و عمل دوست، محبت، یگانگی، صداقت و مودت و خـیـرخـواهـی، رفـاقت و یاری و مهر، خلاف خصومت و مقابل دشمنی و عداوت و بغض است.)1

دوستی، رابطه ای است کامل تر و برتر از معاشرت ساده و هم زیستی مـعـمـولـی. یک فرد ممکن است در محیط زندگی، یا محل کار، یا سر کـلاس بـا افـراد مختلف برخورد داشته باشد بدون این که بین او و آنـان صـمـیمیت و هم دلی و همراهی وجود داشته باشد; چنین رابطه ای را دوسـتـانه نخوانند. دوستی گوهری است گران سنگ و ودیعه ای اسـت الـهـی، رابـطـه ای است از عمق دل و جان و وحدت آفرین، که انـسـان هـا را بـه هـم پـیوند داده، دل سوز یک دیگر و هم دم و همراه می سازد و در غم و شادی ها شریک و دم ساز می کند.

امـیـرمـومـنـان علی(ع) می فرماید: (الاصدقاء نفس واحده فی جسوم مـتـفرقه2; دوستان، یک روح اند در جسم های جدا جدا و گوناگون.)

نیاز انسان به دوست

نسان موجودی است اجتماعی که عشق و علاقه به زندگی توام با رفاقت و دوسـتـی و انـس بـا دیگران یکی از ضرورت های سازمان وجودی او اسـت. حـضرت علی(ع) می فرماید: (من فقد اخا فی الله فکانما فقد اشـرف اعضائه3; کسی که دوست پاک ضمیر خود را که برای خدا با وی پـیـونـد دوسـتـی داشته از دست بدهد، مثل این است که شریف ترین اعـضـای بدن خود را از کف داده است). و باز می فرماید: (الغریب مـن لـیـس له حبیب4; غریب کسی است که او را دوست نباشد.) احساس نـیاز به معاشرت صمیمانه و هم دلی و همراهی با دیگران، علاوه بر ایـن کـه یکی از جلوه های زندگی اجتماعی به شمار می رود، ندایی اسـت بـرخـاسـته از اعماق وجود انسان که او را به ایجاد ارتباط دوسـتـانـه و تـماس با هم نوع فرا می خواند. هیچ انسانی با قطع پـیـونـدهـای دوسـتـانه و بریدن از هم نوع و انزواگرایی و گوشه گـیـری، احـسـاس آرامش نمی کند. اگر در مواردی خاص دیده می شود بـرخـی افراد به انزواطلبی که نوعی بیماری است و یا زندگی فردی روی می آورند، بدون شک علت یا علل آن را باید در جایی دیگر جست وجـو کرد. به همان میزان که انسان از ارتباط دوستانه با دیگران همراه با صفا و صمیمیت و یک رنگی لـذت می برد و احساس آسایش و راحتی می کند، از تنگناهای ناشی از فقدان زندگی جمعی و قطع رشته مودت و دوستی با دیگران رنجور و آشـفـتـه و مـضطرب می گردد.

هیچ چیز برای انسان غم انگیزتر و آزاردهـنـده و کشنده تر از این نیست که احساس کند در این دنیای پـهناور، یکه و تنها است و هیچ قلبی برای او نمی تپد.

البته پر واضـح اسـت کـه هـر نوع رابطه دوستانه از چنین خاصیتی برخوردارنـیـست; بسیارند افرادی که به علت ناآشنایی با معیارها و مشخصه هـای یک معاشرت و رابطه دوستانه سالم، با افرادی ناباب که نقاب دوسـتـی بر چهره داشته اند،طرح دوستی ریخته و زندگی را بر خود نـاگـوار و سرمایه های وجود خویش را به تباهی کشیده اند.

دوستی و مـعـاشرت صمیمی و سالم نشانه هایی دارد که در بخــش های بعد به آن اشـاره خـواهـیـم کـرد.

وانـگـهی مسئله دوست برای نوجوان کـه خـصـوصیات دوران کودکی را پشت سر گذاشته و با ورود به مرحله ای نو در آستانه زندگی جمعی و فعالیت های اجتماعی قرار گرفته است،از اهمیت بیش تری برخورداراست.

در دوران نـوجـوانی، نیاز به دوست از هر دوره ای محسوس تر است. نـوجـوانان با ورود به مرحله ای جدید از زندگی و قدم گذاشتن به مـحـیـطـ اجـتـمـاع براساس اقتضای سن و برای تکمیل شخصیت و نیز بـرآوردن نـیـاز طـبیعی و میل باطنی خود، به گزینش دوستان خویش روی مـی آورند و نوعا به لحاظ بی تجربگی و ناآشنایی با شگردهای دشـمـنـان دوست نم، در معرض دشوارترین و حساس ترین شرایط قرار مـی گـیـرنـد و ایـن وضعیت می طلبد که اولا: خود نوجوانان مسئله دوسـت را جدی بگیرند و به دور از انگیزه های زودگذر و با آگاهی کـامـل، درهای دوستی را بر روی دیگران بگشایند و ثانیا: بزرگان با تجربه که چنین مراحل دشواری را پشت سرگذاشته اند، دوستانه و بـدون تـحـمیل عقیده و یا اعمال سلیقه های تعصب آمیز غیر منطبق بـا شـرایـطـ و واقعیت های موجود، آنان را در گذر از این مرحله بـحـرانی و در راستای تامین این نیاز طبیعی و مشروع مدد رسانده و همراهی کنند.

اهمیت دوست

هـمان طور که بدن انسان از خوراکی های گوناگون تاثیرپذیر است و نـیـرو مـی گـیرد، روح و روان او نیز از راه های مختلف از جمله مـحـیط زندگی و مصاحبت و همراهی با دوستان، صفات زشت و زیبا را کـسـب مـی کند. هرگز نمی توان موفقیت ه، پیروزی ه، شکست ها و نـاکـامـی هـای زندگی را بدون ملاحظه جاذبه های محیط بررسی کرد. اثـرات مـحـیـطـ به همان میزان در شخصیت اخلاقی و اجتماعی افراد دخیل اند که تربیت و توارث در این زمینه ایفای نقش می کنند.

پـیـامبر اکرم(ص) می فرماید: (المر علی دین خلیله فلینظر احدکم مـن یـخالل5; هرکس به طریق و روش دوست خود است، پس هریک از شما باید ببیند با چه کسی دوست می شود.)

اسـتـاد شـهید مرتضی مطهری(ره) در این زمینه می فرماید: (تاثیر مـعاشرت چه در جهت نیکی و چه در جهت بدی خیلی واضح و روشن است. آدمـی روح بـسیار حساسی دارد، زود تحت تاثیر واقع می شود. ممکن است بعضی اشخاص خودشان را گول بزنند و خیال کنند محیط و معاشرت در آن هـا تـاثـیر ندارد، ولی اشتباه است. انسان با روحی بسیار حـسـاس و قـابل تغییر آفریده شده... صلاح و فساد بدون آن که خود اشخاص بفهمند از فردی به فردی سرایت می کند.

می رود از سینه ها در سینه ها

از ره پنهان صلاح و کینه ها

هم نشین اهل معنا باش تا

هم عطایابی و هم باشی فتا

یک زمان هم صحبتی با اولیا

بهتر از صد ساله طاعت بی ریا

گر تو سنگ خاره و مرمر بوی

چون به صاحب دل رسی، گوهر شوی

حـضرت علی(ع) فرمود: سواعلموا ان یسیر الریاء شرک و مجالسه اهل الهوی منساه للایمان; بدانید که ریای کم، شرک به خدا و هم نشینی بـا هـواپـرسـتـان، فراموش خانه ایمان استز. تعبیر بسیار رسا و کـامـل همین است که علی(ع) فرمود: فراموش خانه است; یعنی انسان آن قدر تحت تاثیر دوستان و معاشران بد هست که تا وقتی که با آن هـا هست، مثل این است که او را در فراموش خانه برده اند، افکار و عـقـایـد پاک خود را موقتا از یاد می برد، مثل این است که در آن وقت هم چو افکار و عقایدی نداشته است.)6

شعری است منسوب به عدی بن زید که می گوید:

عن المرء لاتسئل و سل عن قرینه

فکل قرین بالمقارن یقتدی

اذا کنت فی قوم فصاحب خیارهم

ولاتصحب الاردی فتردی مع الردی7;

درباره خود فرد سوال نکن و از هم نشین او بپرس، چرا که هرکس در خـلـق و خـوی خـود از هـم نـشین پیروی کند. وقتی میان گروهی از انـسـان هـا بـودی بـا خوبان آن ها همراه باش و با آدم های پست مباش که همانند آنان پست شوی.)

امام علی(ع) در نامه ای به حارث همدانی می نویسد: (از رفاقت با کـسـانـی که افکارشان خطا و اعمالشان ناپسند است پرهیز کن، چرا کـه آدمـی بـه رویه و روش دوستش خو می گیرد و به افکار و اعمال وی معتاد می شود.)8

سعدی در گلستان می گوید:

پسر نوح با بدان بنشست

خاندان نبوتش گم شد

سگ اصحاب کهف روزی چند

پی نیکان گرفت و مردم شد

و نیز می گوید:

گلی خوش بوی در حمام روزی

رسید از دست محبوبی به دستم

بدو گفتم که مشکی یا عبیری

که از بوی دل آویز تو مستم

بگفتا من گلی ناچیز بودم

ولیکن مدتی با گل نشستم

کمال هم نشین در من اثر کرد

وگرنه من همان خاکم که هستم

بـی جـهـت نیست که گفته اند: آب اگر از کنار باغ ها و شکوفه ها عبور کند خوش بو و اگر از کنار لجن زار بگذرد بدبو است.

قـرآن کـریم در زمینه نقش مثبت و منفی دوست در سرنوشت انسان از قـول انـسـان هـای ستم کار در روز قیامت به هنگام روبرو شدن با آثـار و نـتایج اعمالشان می فرماید: (ویوم یعض الظالم علی یدیه یـقـول یـا لـیتنی اتخذت مع الرسول سبیلا یا ویلتی لم اتخذ فلانا خـلـیـلا9; و روزی[ خـواهد آمد] که ستم کار، دستان خود را گزد و گـویـد: ای کاش راه رسول را در پیش گرفته بودم! وای بر من، کاش فلانی را دوست نمی گرفتم.)

بـدیـن جـهت است که امام رضا(ع) از پدر بزرگوارش نقل می کند که لـقـمـان حـکـیم به فرزندش فرمود: (یا بنی اتخذ الف صدیق والالف قـلـیـل ولا تتخذ عدوا واحدا والواحد کثیر10; ای پسر! هزار دوست بـگیر در حالی که هزار دوست کم است و یک دشمن مگیر که یک دشمن، بسیار است.)

تـاثـیر دوست در زندگی و سرنوشت انسان و اهمیت آن چیزی نیست که بـتـوان آن را انـکـار کـرد. مجموع توصیه ها و هشدارهای اولیای گـرامـی اسلام در زمینه انتخاب دوست و پرهیز از معاشرت با افراد نـاشـایست، با توجه به همین موضوع ارائه شده است که در بخش های بعد به برخی از آن ها اشاره خواهیم کرد.

نشانه های دوست خوب

قـال رسـول الله(ص): (من اراد الله به خیرا رزقه خلیلا صالحا11; هـرگـاه خداوند بخواهد به کسی چیزی عطا کند، یک دوست خوب نصیبش می کند.)

سقراط می گوید: (هرکس آرزو و آرمانی دارد; یکی اسب می خواهد، و دیـگـری سـگ، سـومـی پول و چهارمی افتخار و قس علی هذ، ولی من تـرجـیـح مـی دهـم بـه جـای ایـن هـمه چیزها یک دوست خوب داشته باشم.)12

در این که داشتن دوست خوب عطیه ای الهی و یکی از آرزوهای انسان هـای خـردمند و فهمیده است، تردیدی نیست. هر انسان برخوردار از طـبـعی سلیم و فطرتی پاک، از هر طیف و گروه و صاحب هر اندیشه و مـرامـی کـه باشد، از داشتن دوست خوب لذت می برد و احساس شعف و سـربـلـندی می کند. این طور نیست که کسی از معاشرت با دوست خوب مـتـنـفـر و گـریزان باشد یا از داشتن دوست بد، مسرور و شادمان گردد. این نکته ای است اتفاقی که در آن بحثی نیست.

امـا در مـسـئله معرفی و تجزیه و تحلیل دوست خوب و ارائه نشانه هـای آن، دیـدگـاه ها متفاوت است. هر فرد و هر گروه با توجه به ارزش هـا و مـکـتـب و آیین مورد قبول خود و برداشتش از زندگی و خـوش بـخـتی نظری دارد و معیارهایی را متناسب با آن چه پذیرفته است ارائه می دهد.

بـه طـور کـلی نشانه هایی که در راستای معرفی دوست خوب بیان می شـود بـا گرایش های فکری و معتقدات مورد قبول افراد و خط مشی و سلیقه آنان در زندگی کاملا هم آهنگی و سنخیت دارد. همان گونه که در زمـیـنـه دوستی های متداول بین مردم این مسئله وجود دارد که اطـفـال تـرجـیـح مـی دهـند با اطفال به سر برند و نوجوانان با نـوجـوانـان و پـیران با پیران هم فکر خود; در این جا نیز همین نـکـتـه وجـود دارد. هرکس، فردی را شایسته دوستی می داند که با عـقیده و فکر و دید او نسبت به زندگی و ارزش های آن موافق و هم آهنگ باشد.

کبوتر با کبوتر باز با باز

کند هم جنس با هم جنس پرواز

عـلـی(ع) مـی فـرماید: (کل امرء یمیل الی مثله13; هر انسانی به همانند خود متمایل است.)

در تـفـسـیـر صـافـی، ذیـل آیـه 26 از سـوره نور که می فرماید: (الـخـبـیـثـات لـلخبیثین والخبیثون للخبیثات والطیبات للطیبین والـطیبون للطیبات; زنان ناپاک برای مردان ناپاک و مردان ناپاک بـرای زنـان ناپاک و زنان پاک برای مردان پاک و مردان پاک برای زنـان پـاک هستند، آمده است: روزی امام حسن مجتبی(ع) وارد مجلس مـعـاویـه شـد و پـس از ملاحظه معاویه و اطرافیان او که همگی از مـطـرودیـن و بـازماندگان دوران جاهلیت بودند، با تلاوت بخش اول این آیه فرمود:

سـهـم والـلـه یـا معاویه انت و اصحابک هولاء وشیعتک; آن زنان و مـردان نـاپاک به خدا قسم تو هستی ای معاویه و کسانی که این جا اطـراف تو را گرفته اند و پیروان توز. و[ آن گاه] با تلاوت بخشی دیـگـر از آیه که می فرماید: مردان و زنان پاک برای یک دیگرند، فـرمـود: سهم، علی بن ابیطالب واصحابه وشیعته; آنان علی بن ابی طالب و اصحاب و پیروان آن حضرت هستندز.)

این سخن حضرت به قدری محکم و متین و استوار بود که چون از مجلس مـعـاویـه برخاست، آنان لب فرو بستند و اعتراضی نکردند، چرا که خـود آنـان بـه خـوبـی مـی دانـستند آن چه معاویه و پیروانش را شـایـسـتـه یک دیگر کرده است، هم سنخ و هم فکر و هم عقیده بودن آنـان، و آن چـه امـیرمومنان علی(ع) و شیعیان آن حضرت را درخور یـک دیـگـر قـرار داده است، جهت و هدف و آرمان واحد داشتن آنان است.

از آن جـا کـه ما مسلمانیم و اسلام را مکتب جاوید و دستوراتش را اصـولـی و سـازگار با طینت پاک و سرشت خویش و بهترین نسخه برای سـامـان بـخـشیدن به امور دین و دنیای خود می دانیم، و از طرفی مـعـتـقدیم ظریف ترین و ارزش مندترین دوستی ها آن است که رنگ و بـوی مـعـنـوی داشـتـه بـاشـد و بـراساس ارزش های دینی، عقلانی، زیـربـنـایـی و مـاندگار طرح ریزی شده باشد و نه براساس هواهای نـفـسانی و امور فریبنده ظاهری و زودگذر، در مسئله بررسی نشانه های دوست خوب بیش تر از این زاویه به موضوع می نگریم و با توجه بـه آن چـه از پیش کسوتان این مکتب و الگوهای بشری یعنی امامان مـعصوم(ع) به ما رسیده است، به بررسی موضوع می پردازیم، چرا که عـلـی(ع) فـرمـوده اسـت: (لایصحب الابرار الا نظرائهم14; همراهی و مـصـاحـبت نمی کنند ابرار و نیکان را مگر کسانی که همانند آنان هستند.)

تـوجـه بـه مـوضـوع از دیدگاه مورد نظر مخصوصا در شرایط فعلی و اوضـاع نابسامان کنونی، بسیار ضروری می نماید. متاسفانه امروزه شـاهـدیم که با مدرنیزه شدن زندگی و بروز تفکرات نوگرایانه غیر اصولی و تقلیدمآبانه، بسیاری از دوستی ها و رفاقت های موجود در مـیـان نـوجـوانان و جوانان ما از نوع دوستی های اساسی و واقعی نـیـست و با جای گزین شدن یک سری معیارهای فریبنده جدید به جای مـعـیارهای اصولی و زیربنایی، روابط میان نوجوانان و جوانان ما بـه مـرز بـسـیـار خطرناک و بحران سازی رسیده است. بنابراین با تـوجـه به آن چه از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: (الا کل خـلـه کـانت فی الدنیا فی غیر الله عزوجل فانها تصیر عداوه یوم الـقـیامه15; هر دوستی ای که در دنیا برای خدا نباشد، در قیامت بـه عـداوت و دشـمـنـی تـبـدیل می شود)، بر ما است که با احساس مـسـئـولـیـتـی بیش از پیش در معرفی معیارهای صحیح برای انتخاب دوست، نسل جوان خود را راهنما و مرشد باشیم.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: